PRT-3 geeft het stokje over aan PRT-4. Op 22 september heeft commandant Provincial Reconstruction Team-3, luitenant-kolonel Gino van der Voet, zijn taken overgedragen aan luitenant-kolonel Wilfred Rietdijk. Van der Voet kijkt terug op een periode waarin hij wist door te dringen in de complexe materie van tribaal leiderschap. Een middel dat overste Rietdijk nodig heeft in zijn ‘oorlog tegen perceptie’. Een blik terug en een blik vooruit door de twee ambitieuze commandanten.
Operatielijnen: Het werk van het Provinciaal Reconstructie Team (PRT) is lastig. Tribale verhoudingen, corruptie, cultuurverschillen, wantrouwen en de geschiedenis van het volk maken het werk van het PRT tot een heuse uitdaging. In het algemeen kunnen we zeggen dat het werk van het PRT zich richt op drie operatielijnen: bestuur, ontwikkeling en veiligheid. Bij de lijn ‘bestuur’ moet worden gedacht aan de ondersteuning van provinciale en lokale autoriteiten. Daarbij wordt de aandacht vooral gevestigd op het realiseren van een betere samenhang tussen de besturen op verschillende niveaus, en de verbetering van bestuurscapaciteit en dus kwaliteit.
Onder de operatielijn ‘ontwikkeling’ vallen grote en kleine projecten op het gebied van bijvoorbeeld gezondheidszorg, infrastructuur, landbouw, economie en recht. Hiervoor wordt het PRT ondersteund door functioneel specialisten die advies geven vanuit hun eigen vakgebied. Het derde aspect is ‘veiligheid’. De veiligheidssituatie kan de ontwikkeling en de verbetering van het bestuur vertragen. Om concrete invulling te geven aan deze drie speerpunten koos commandant PRT-3, overste Gino van der Voet, ervoor om eerst grip te krijgen op de tribale verhoudingen en de daarmee gepaard gaande machtsstructuur. Volgens de oude en de nieuwe commandant PRT is deze basis nodig om een duurzame invulling te geven aan bestuur, veiligheid en ontwikkeling.
Twee machten: “Als je geen maximale draagkracht hebt voor een ontwikkelingsproject, loop je het risico dat zo’n project alleen maar leidt tot frictie onder de stammen, een gewelddadige reactie van de Taliban en tot wantrouwen naar de overheid. Als PRT-3 vond ik het dan ook noodzakelijk het accent te leggen op tribale verhoudingen. Het tribale systeem in Afghanistan zit lastig in elkaar en de geschiedenis speelt hierbij een grote rol. Om Afghanistan op te bouwen, moet je weten met wie je te maken hebt, hoe machtsverhoudingen liggen en tot stand gekomen zijn en wat de positie is van tribale leiders. Zo heeft de overheid hier niet het vertrouwen en het aanzien van alle stamoudsten. Een stamoudste, ook wel tribale leider, is de belangenbehartiger van zijn volk. Hij zal altijd handelen naar het welzijn van zijn achterban. Dat is niet altijd het geval bij de bestuurders binnen de overheid. Zij willen hun macht nog wel eens gebruiken voor het vullen van eigen zakken. Daarnaast is ook de bestuurder lid van een stam en zijn stam verwacht van hem dat hij zijn eigen volk eerst bedient. Er rust dus een druk op de bestuurder om bepaalde bevolkingsgroepen voor te trekken wat weer tot conflict en wantrouwen kan leiden. De bestuurder krijgt immers alleen vertrouwen van zijn eigen volk of een bevriende stam.
De uitdaging om grip te krijgen op de stammencultuur en de machtsverhoudingen binnen tribaal leiderschap was groot. PRT-3 is dan ook heel bewust en tactisch te werk gegaan en vond manieren om het vertrouwen van de bevolking en hun leiders te winnen. Ik heb veel gesprekken gehad met tribale leiders waarbij ik vaak een andere taal gebruikte. Zo sprak ik niet over collega’s maar over ‘mijn broeders en zusters’. Ook als ik een spreekwoord of gezegde wilde gebruiken, begon ik altijd met ‘mijn grootvader zei altijd…’. Het respect voor familie is hier zo groot dat je een accent kunt leggen op je boodschap door zo met ze te praten. Je moet weten met wie je waarom te maken hebt en vooral: hoe je hun vertrouwen moet winnen.”
Overheid: Is de overheid dan overbodig? Hebben we dan genoeg aan lokale leiders? Het antwoord volgens Van der Voet is “nee”. “Er moet samenhang zijn tussen de verschillende bestuursniveaus. Het geld moet immers uit de grote overheidspot van de nationale regering in de lokale pot terecht komen. Het balletje begint te rollen bij de stamoudsten omdat zij weten wat goed is voor de omgeving. Daarna moeten er goedkeuring en geld vrij gemaakt worden door de autoriteiten op verschillende niveaus. Als de bewoners dan vervolgens zien dat de overheid een initiatief van hun leider, samen met de bevolking wil uitvoeren, hoeven zij niet meer te twijfelen aan de oprechtheid van de bestuurders. Kort gezegd wint de overheid steun van de bevolking, via de tribale leider.”
Dat deze samenwerking tussen de Afghaanse machtsvelden vruchten afwerpt, bleek bij een project dat door PRT-2 werd ontplooid en door PRT-3 verder werd begeleid. Er was een plan voor een groot irrigatiekanaal. Tijdens de uitvoering raakten de verschillende stammen met elkaar in conflict over de verdeling van het water. Tijdens het monitoren van het project kwam het PRT erachter dat tribale spanningen de uitvoering deden stagneren. “Wij hebben de overheid ingeschakeld en zij hebben als mediator opgetreden bij het oplossen van het dispuut. De uitvoering kon doorgaan en inmiddels is het irrigatiekanaal waar alle bewoners profijt van gaan hebben, bijna klaar”, zegt overste Van der Voet.
Samen: Het is dus best lastig om ervoor te zorgen dat alle partijen tevreden blijven. Ook daar vond het PRT iets op. Binnen het PRT werd het initiatief genomen voor de oprichting van de zogeheten community based organisation. De organisatie kent een bijzondere, maar effectieve aanpak. “Het idee is dat we naar een gemeenschap gaan waar verschillende groeperingen wonen. De stamoudsten, dus de vertegenwoordigers van iedere stam, krijgen gezamenlijk een bedrag van bijvoorbeeld drieduizend dollar dat ze mogen investeren in een gezamenlijk project. Iedereen heeft vetorecht, want alleen bij volledige consensus mag het project worden uitgevoerd.”
Als een gemeenschap gezamenlijk voor een project kiest, wordt de uitvoering dus gezamenlijk gedragen. Dat betekent dat er een dialoog ontstaat. Komen ze tot een gemeenschappelijk besluit, dan is er voor het PRT een gemeenschappelijke basis gelegd voor verdere onderhandelingen. Zo proberen de PRT’ers de mensen vertrouwen te geven in een toekomst waarin Afghanistan zich door hun eigen toedoen ontwikkelt.
Contact: Nu de tribale verhoudingen zijn doorgrond, is het tijd voor de volgende stap en kan de opvolger, overste Rietdijk, zijn ‘oorlog tegen de perceptie’ beginnen. “We hebben hier te maken met een conflict waarbij je vecht tegen een bepaalde perceptie of mentaliteit. Het gaat dus niet om territorium, maar om mensen met een gedachtegoed. Als je de mensen overtuigt van het feit dat er een alternatief is voor de Taliban, heb je kans om deze strijd te winnen. We hebben te maken met een nieuwe vorm van conflict die we in de toekomst wellicht ook in Afrika kunnen tegenkomen. Wat je hier moet winnen, win je niet met de nieuwste wapensystemen. De Taliban is er van overtuigd dat zij vechten voor het juiste. Ze zijn niet bang voor de dood, integendeel. Ga je in zee met stammen die vijandig zijn naar de Taliban, word je als vijand gezien en behandeld. Toch ben ik ervan overtuigd dat de lokale Taliban nog te beïnvloeden is. Wie weet, maken we nog mee dat lokale, provinciale en misschien zelfs landelijke autoriteiten een keer met ze om de tafel kunnen.”
Poldermodel: Overste Rietdijk weet dat de opdracht waar hij voor staat een lastige is. Wel is hij ervan overtuigd dat de fasen waarin de PRT’s werken de enige juiste aanpak is. Volgens hem hebben het eerste en tweede PRT ervoor gezorgd dat er hier en daar ‘geurvlaggen’ geplaatst werden. De boodschap hierbij was alleen: ‘we zijn er en doen niemand kwaad’. Daarnaast hebben ze kleine, maar duidelijk zichtbare projecten ontplooid waardoor ze de bevolking konden laten zien dat ISAF kwam om te helpen en niet om te plunderen of te moorden. Hierbij ging het volgens Rietdijk voornamelijk om ‘event driven’ projecten: kansen nemen waar je ze ziet. Het eerste en tweede PRT hebben het gebied dus ‘gemasseerd’ voor breedschalige ontwikkeling.
Toen het derde PRT binnenkwam werd er bewust gekeken naar de manier waarop ze de Afghaanse bevolking het vertrouwen kon geven in een duurzame ontwikkeling, bestuur en een veilige omgeving. Het laatste werd bereikt door het plaatsen en bemannen van verschillende politieposten van waaruit de Afghan National Police een uitgestrekte regio veilig kan beveiligen. Voorheen werden de posten vooral gebruikt bij wegen zodat er tol geheven kon worden. De opdracht voor PRT-4 is om de zogenoemde ‘social tissue’ te verdikken en de overheid verder in te bedden in het reeds bestaande en geaccepteerde tribale machtstelsel.
“Al voor het vertrek van overste Van der Voet hebben we samen met mijn opvolger gesproken over de beste benadering van problemen in dit gebied. Het is aan ons om onderlinge tribale spanningen weg te nemen en de ‘social tissue’ te verdikken. Dat willen we doen door meer community based projects te ontplooien. PRT-3 is daar al mee begonnen en wij gaan het verder uitwerken. Of het nu gaat om projecten op het gebied van gezondheidszorg, politieposten, scholing of irrigatie, de projecten moeten worden gesteund door alle tribale leiders uit de omgeving. Er worden veiligheidsshura’s georganiseerd waarbij de leiders samen met de overheid gaan kijken hoe ze hun gebied weer veilig kunnen maken. Wij kunnen faciliteren waar nodig en ze een zak met geld voorhouden zodat tribale leiders en overheid wel consensus wíllen bereiken. Met de tribale achtergrondkennis die het vorige PRT aan ons overdraagt, kunnen we hierbij de juiste personen aan elkaar koppelen. Op het niveau samenleving is ons doel dus: onderlinge spanning wegnemen door gezamenlijk projecten te ontplooien. In de krant werd deze aanpak dan ook niet voor niets ‘polderen in Uruzgan’ genoemd.”
Roadshow: Dan is er nog de uitdaging: de positionering van het provinciale bestuur. De voormalige gouverneur Munib is inmiddels vervangen en Rietdijk ziet deze wisseling van de wacht als een perfecte aanleiding om de regering de kans te geven zichtbaar te worden in de regio. “We gaan de gouverneur de gelegenheid geven alle provinciedistricten te bezoeken. Zo kan de bevolking kennis maken met hun nieuwe leider en kan hij met eigen ogen zien waar tekortkomingen zijn. Wij zorgen dat hij gefaciliteerd wordt en veilig door het gebied kan reizen.” Hetzelfde wil Rietdijk doen voor hulpverleners. Volgens hem moet dit PRT er namelijk ook voor proberen te zorgen dat hulporganisaties warm draaien voor Uruzgan. Veel van de organisaties geven aan Uruzgan te onveilig te vinden. De commandant heeft hier beeld bij en wil ze daarom meenemen tijdens patrouilles. En ze te hulp schieten mocht dat nodig zijn. Zo kunnen ze beschermd kennis maken met hun mogelijke inzetgebied.
Prio-projecten: Wat betreft de PRT-projecten heeft de nieuwe commandant ook al ideeën gesteld. “Op het gebied van gezondheidszorg gaan we verder met de bouw van gezondheidscentra en het opleiden van personeel hiervoor. Wat betreft veiligheid verdient de beveiliging van het gebied Chora de meeste aandacht. Daarnaast loopt er een project van zes miljoen waarvan ik hoop de eerste steen in januari te zien liggen.” Het gaat hier om de bouw van een groot politiecentrum. Hierbij hoort een gevangenis, een narcoticacentrum en een opleidingscentrum voor agenten. Daarnaast worden er huizen gebouwd voor rechters. Rechter zijn in Uruzgan is gevaarlijk, waardoor er voor is gekozen om voor deze mensen goed beveiligde huizen te bouwen. Het project is een typisch geval van een 3D-project waarin defensie, buitenlandse zaken en ontwikkelingssamenwerking hun krachten hebben gebundeld voor het ontplooien van een groot en zinvol project . Het geld is dan ook afkomstig uit het stabiliteitsfonds van ontwikkelingssamenwerking, terwijl kennis en contacten weer deels afkomstig zijn van Defensie. Verder is dit project ook een internationale aangelegenheid doordat de Australiërs de bouw van het complex op zich nemen.
PRT-3 heeft in ieder geval weer een belangrijk van stukje van de wederopbouwpuzzel toegevoegd en de commandanten zijn er van overtuigd dat PRT-4 over zes maanden ook weer een voltooid puzzelstukje achterlaat. Overste Rietdijk ziet zijn missie als een intellectueel duel. “Dit is geen ‘survivel of the fittest’, maar ‘survivel of the smartest’. Het is een estafettestokje wat we zo goed en met zoveel mogelijk resultaat gaan doorgeven aan PRT-5”, aldus overste Rietdijk.
Leave a Reply