Operatie Market Garden en de Slag om Arnhem herdacht

Zaterdag 18 september 2010 waren ongeveer 35.000 mensen getuige van een spectaculaire luchtlanding en aansluitend de Jan Hilgers Memorial Airshow. Beide evenementen vonden plaats boven de Ginkelse Heide bij Ede. Het ochtendgedeelte stond met de luchtlanding geheel in het teken van operatie Market Garden en de Slag om Arnhem, een voor Nederland belangrijke episode uit de Tweede Wereldoorlog.

’s Middags memoreerde de Airshow het feit dat Jan Hilgers, 100 jaar geleden, de eerste Nederlander was die boven Nederland vloog in een gemotoriseerd vliegtuig.

Met een sprong boven het natuurgebied de Ginkelse Heide hebben ruim achthonderd parachutisten operatie Market Garden herdacht. Met het herhalen van deze historische sprong brachten ze een eerbetoon aan de vele duizenden Geallieerde collega’s, waaronder meerdere Nederlandse commando’s, die 66 jaar eerder boven dezelfde heide uit vliegtuigen sprongen. Zij markeerde toen het begin van operatie Market Garden, de grootste luchtlandingsoperatie uit de geschiedenis. Voor de Geallieerde para’s zou deze operatie uiteindelijk eindigen in de verloren Slag om Arnhem.

Deze maal waren de parachutisten niettemin hedendaagse soldaten uit Nederland, Groot-Brittannië en Amerika. Ondanks dat het niet veel in de landelijke media is geweest namen ook deze keer weer een ruim aantal Duitse soldaten deel aan de luchtlanding. De parachutisten sprongen uit drie Amerikaanse C-130J Herculessen, een Britse C-130K Hercules en twee Duitse C-160D Transall militaire transportvliegtuigen. Er deed ook een historisch DC-3 Dakota met parachutisten aan de herdenking mee. Tijdens de officiële plechtigheid bij het monument naast de schaapskooi op de Ginkelse Heide hebben tientallen oorlogsveteranen van deze Slag om Arnhem en hoogwaardigheidsbekleders kransen gelegd om hun gevallen kameraden van weleer de laatste eer te bewijzen.

Een luchtlandingsoperatie die zijn weerga in de geschiedenis niet heeft gekend, stond in september 1944 op het punt om los te barsten in Nederland. Een groot Geallieerd luchtlanding- en grondoffensief, met de codenaam Operatie Market Garden, was bedoeld om de nazi’s een beslissende slag toe te brengen. Het moest de oorlog aanzienlijk bekorten. De Geallieerde troepen hadden namelijk in september van dat jaar een groot deel van het zuiden van Nederland al bevrijd en wilden doorstoten naar het Duitse Ruhrgebied. Niettemin, ondermeer door gebrekkige onderlinge communicatie en vooral door de onverwachte aanwezigheid van zo’n 9000 manschappen van de Duitse 10^e SS-Pantserdivisie bij Arnhem, verliep de operatie uiteindelijk dramatisch voor de Geallieerden.

Op 17 september 1944 verlieten duizenden Amerikaanse, Britse en Nederlandse parachutisten het vliegtuig om – vaak onder hevig vuur – onder meer neer te komen op de Ginkelse heide nabij Ede. Het oorspronkelijk plan hield immers in dat de luchtlandingstroepen belangrijke bruggenhoofden over Nederlandse rivieren zouden innemen. Het afsnijden van Duitse troepen in het westen en het snelle doorstoten van gemechaniseerde grondtroepen naar het Ruhrgebied mislukte echter. De laatste en meest cruciale doelstelling van de operatie, de brug (de huidige John Frostbrug) bij Arnhem, kon namelijk niet op tijd bereikt worden. Het bruggenhoofd in Arnhem werd uiteindelijk alleen door het tweede bataljon van luitenant-kolonel John Frost bereikt. Echter door een trage opmars van de grondtroepen konden de para’s van Frost de brug over de Rijn niet in handen houden.

De Britse para’s waren vervolgens niet opgewassen tegen de Duitse overmacht en raakte in een isolement. Ze moesten zich al vechtend door de straten van Arnhem terugtrekken naar de ‘perimeter’, een gebied van 1 bij 2 kilometer in de omgeving van Oosterbeek. Ook daar ging het fout. Door gebrekkige communicatie wisten de piloten niet dat de landingzones voor de voorraden in handen waren van de Duitsers. De piloten hadden de dwingende opdracht meegekregen om niet te reageren op signalen vanaf de grond. Terwijl de Britten verwoed de aandacht trachten te trekken van de vliegers zagen zij hun kostbare eten en munitie op het terrein terechtkomen dat onder controle van de Duitsers was.

Hoewel de 1^e Poolse Parachutistenbrigade onder leiding van Stanislaw Sosabowski op 21 september een dappere poging deed om de Britse para’s voor een tegenaanval te behoeden, had dit onvoldoende resultaat. Op 21 september wonnen de Duitsers uiteindelijk de Slag om Arnhem. Met die wetenschap keerden de Geallieerde overlevenden, na de beroemde oversteek van de Rijn, terug naar Engeland. Velen hadden het leven gelaten, nog meer waren gewond en een nog groter aantal was krijgsgevangen gemaakt. Arnhem was zwaar beschadigd en ook onder de burgerbevolking was een groot aantal doden te betreuren. Het duurde nog tot mei 1945 voordat heel Nederland bevrijd was. Omdat de Duitsers een herhaling van de slag niet uitsloten, evacueerden de Duitsers de stad Arnhem. Burgers zouden alleen maar in de weg lopen of de geallieerden helpen. De 95.000 inwoners zochten hun onderkomen elders en kwamen na de oorlog terug in een verwoeste stad.

Sprekend met een Britse veteraan – na de officiële plechtigheid bij het monument naast de schaapskooi op diezelfde historische Ginkelse Heide – is mij duidelijk geworden dat zij zich schaamden voor wat zij ons hadden ‘aangedaan’. “Due to a number of mistakes we were not able to liberate you from the Germans, we lost the battle, we killed your citizens and we ruined the cities of Arnhem and Nijmegen and we left, leaving you with all these wounds”. Groot was daarom de verbazing onder de veteranen toen zij na de oorlog telkens als helden werden teruggehaald om de operatie te herdenken. Groot was namelijk ook het offer dat zij brachten. Van de 30.000 mannen die tijdens de slag zijn ingezet, zijn er ruim 17.000 man gedood, gewond geraakt of krijgsgevangen gemaakt.

Ondersteuning MinDef operatie Market Garden 2010:

’s Middags kon het publiek zich vergapen aan de groots opgezette Jan Hilgers Memorial Airshow. Deze werd geopend door de zoon en kleinzoon van Jan Hilgers samen met burgemeester Cees van der Knaap. Met een rode knop zetten zij een vuurwerk in gang.
In totaal werd door 22 vliegtuigen een vliegend overzicht gegeven van 100 jaar luchtvaart. De piloten, vaak professionele vliegers die in hun vrije tijd in historische ‘kisten’ vliegen, lieten het publiek versteld staan van hun spectaculaire kunsten.

Diverse video’s ‘herdenking operatie Market Garden’ & ’Jan Hilgers Memorial Airshow’ 2010:

Leo van Westerhoven