In de uitgestrekte bossen rondom het historische Duitse ‘Kamp Vogelsang’ struinde, in oktober 2004, voor de laatste maal Nederlandse militairen rond voordat het kamp haar militaire deuren volgend jaar sluit. Hiermee komt een definitief eind aan de, vooral Belgische, militaire aanwezigheid. Legio Nederlandse militairen hebben hier gebivakkeerd en zich aan de wonderschone omgeving vergaapt. De geschiedenis ervan is veelal minder goed gekend bij het gros hiervan. DDP licht een tip van die sluier op. De vroegere ‘Ordensburg’ (school voor de orde)Vogelsang werd opgericht om een ‘Herrenras’ te vormen dat over Europa zou heersen. De geschiedenis besloot anders. De ironie wil namelijk dat het getransformeerd werd in een omgeving waar veelvuldig werd getraind om de vrijheid van democratische staten te verzekeren tegen dergelijke overheersers. 

Filosofie: Gelijk na de machtsovername en zijn benoeming tot Rijkskanselier op 30 januari 1933, wilde Adolf Hitler opleidingscentra voor de NSDAP laten bouwen. Dr. Robert Ley, ‘Reichs Organisationsleiter’ destijds, nam deze ideeën over en plande vier opleidingscentra waar de toekomstige leidersgeneratie van de partij zouden opgeleid worden. De Ordensburg Vogelsang was daar één van. Hij stelde hiervoor architect Clemens Klotz aan, wiens filosofie was: ‘De omgeving waarin de raciale filosofie van de nieuwe orde onderwezen wordt moest nieuw zijn evenals de wereldschokkende begrippen die het inhield’. Deze plek vond hij op 60 km ten zuidwesten van Keulen in het noorden van het Eifelgebied. Op de top van een rotsplateau boven een meer (de Urftall-Sperre) werd de Burg in recordtempo gebouwd. De kosten hiervan werden toen al begroot op het astronomisch bedrag van 250 miljoen Reichsmark. Zo’n 1500 arbeiders waren gelijktijdig bij de bouw hiervan te werk gesteld. Voor het bouwmateriaal werden drie steengroeven in de Eifel gekocht. Op 22 september 1934 werd door Dr. LEY de eerste steen gelegd. Op 24 april 1936 werden de belangrijkste gebouwen al opgeleverd. Kort daarop bezocht Hitler de Burg, gevolgd door vele Nazi-kopstukken waaronder Himmler en Hess. Een vaste bezoeker was Rijksmaarschalk Hermann Göring, die vanwege het nabij gelegen jachtgebied in Hellenthal vaak in de Burg te vinden was. 

Fakkeldragers: Een 50m hoge imposante toren, dat werd gebruikt als watertoren, was een regelrechte blikvanger. In de toren is de ‘Kultraum’, een hoge met zijdelingse vensters verlichte erehal, met daarin het standbeeld van de Duitse man, ontworpen door Willy Meller. In het hoofdgebouw bevond zich het bureau van de Commandant, het groot auditorium en de eetzaal. Daarnaast gelegen de binnenplaats en het paradeplein. Vanaf dit plein leiden 398 treden naar het sportterrein, zwembad en turnzaal. Op de flank van deze helling staan 14 gebouwen die plaats boden aan een totaal van 1000 leerlingen . Achter de binnenplaats ligt het ‘Adlerhof’ met de privé vertrekken van de Commandant, de ziekenzaal, het postkantoor, het wachtlokaal en de kantine . Aan de Oostzijde daarvan bevind zich een in steen gebeiteld standbeeld van een fakkeldrager met het opschrift: ‘U zijt de fakkeldrager van de natie, U draagt het geesteslicht vooraan in het gevecht voor Adolf Hitler’. Iets naar het Zuiden bevindt zich het ‘Huis van de Wetenschappen’ met een feestzaal die plaats biedt aan 2.000 genodigden. Op 100 meter daar vandaan waren de logementen voor het vrouwelijk personeel. De garages bevonden zich in ‘Malakoff’ en langs de hoofdweg lag een klein vliegveld. De Burg werd echter nooit voltooid. Het was namelijk voorzien er ook een enorm ‘Kraft durch Freude’ hotel te bouwen met een capaciteit van 2.000 bedden, een 200 meter lang openlucht zwembad, een paardenstal voor 200 paarden met een manege en het dorp Vogelsang, dat een onafhankelijke gemeente zou worden. 

De studenten, officieel ‘Junkers’ genoemd, waren afkomstig uit alle lagen van de Duitse bevolking. De kandidaten moesten minstens 25 jaar oud zijn, maar niet ouder als 30 jaar, lid zijn van de partij of Hitlerjeugd, arbeidsdienst, SA of SS. Lichamelijk gezond zijn, van zuiver arisch ras zijn, zonder erfelijke lasten en het bewijs van herkomst kunnen leveren. Op 1 mei 1936 begon een groep van 500 Junkers aan hun opleiding. Centraal in de opleiding stonden: de rassenpolitiek, de Geo-politiek en politieke geschiedenis. De Junkers kregen een lichamelijke opleiding in de populaire sporten zoals boksen, zwemmen, schermen, turnen, atletiek en paardrijden. Zij kregen eveneens militair onderricht. De Ordensburg beschikte over meer dan 100 leraren en opvoeders. De wacht werd door de SS verzekerd. Op 10 maart 1937 was de cursus van de eerste groep Junkers ten einde. Uit de beste studenten van deze cursus koos Dr. Ley de leraren voor de overige drie Ordensburgen en de Adolf Hitler scholen. Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in september 1939 kwam er echter gelijktijdig een roemloos eind aan de burg als opleidingsinstituut. 

De Junkers verlaten dan tijdelijk de Burg. Het stond bijna volledig leeg en dit bleef zo tot begin 1940. Dan verzamelden zich hier de troepen die aan het West offensief deelnamen. Na 10 mei 1940 werd het als lazaret gebruikt voor de geëvacueerde frontsoldaten. Op 22 juni 1941 verklaarde Duitsland de oorlog aan de Sovjetunie en hierdoor verloor Vogelsang zijn oorspronkelijke betekenis. In de periode 1941 tot 1944 werd de Burg weer gebruikt als school voor 250 leerlingen tussen de 8 en 18 jaar oud. In 1942 werd het logementgebouw voor vrouwelijk personeel omgevormd tot opvangcentrum voor zwangere vrouwen. Vandaar de legende die bestaat van voortplantingscentrum genaamd ‘Lebensborn’. Eind december 1944 worden er transporteenheden in Vogelsang ondergebracht om het ‘Von Rundtstedt’ offensief in de Ardennen te ondersteunen. De Burg bood ook onderdak aan een militair hospitaal. In diezelfde periode bombardeert de Engelse Royal Air Force het geheel, waarbij eigenlijk de paar kilometer verderop gelegen Urftall-dam het hoofddoel was, en veroorzaakt grote schade aan de Burg. 

Omvormen: Op 4 februari 1945 werd VOGELSANG, bij verrassing door het 1^ste bataljon van het 47^ste infanterieregiment van de 9 (US) divisie bezet, en namen de geallieerden het bevel over de Burg. Zij werden door de Engelsen afgelost toen zij hun opmars naar de Rijn op 12 februari 1945 voortzette. Eind 1945 verlaten de Engelsen Vogelsang dat gedurende zes maanden onbeheerd achterblijft en leeggeplunderd wordt door de lokale bevolking dat alles verzamelde wat niet spijkervast was. In juni 1946 vormen de Engelsen Vogelsang om tot een oefenterrein. Vanaf dan is de Burg ook niet meer toegankelijk voor het publiek. Waarschijnlijk is dat de redding geweest van de vele Nazi beelden en andere relikwieën die er nu nog te zien zijn. Eind Augustus 1946 krijgen de inwoners van Wollseifen twee weken de tijd om hun dorp te verlaten. De door de bomaanvallen beschadigde gebouwen van de Burg werden door de Engelsen, in de periode van 1946 tot 1959, gedeeltelijk terug opgebouwd. Echter op 1 april 1950 nemen de Belgen de leiding over het Kamp over van de Engelsen. Het wordt dan het oefenterrein van 1 Belgische Corps in Duitsland. Het Kamp strekt zich uit over 4.500 ha met daarnaast nog 1.800 Ha, ten zuiden van Dreiborn en ten westen van Schleiden, waar enkel manoeuvres op wegen en onbebouwde terreinen gehouden mogen worden. In 1960 worden deze twee laatst genoemde gebieden aan de burgerbevolking teruggegeven. Van 1950 tot 1960 verblijven de meeste troepen in de houten barakken of in tenten en nadien in gebouwen. Tot eind 1955 wordt het kamp uitsluitend gebruikt door Belgische troepen. Pas vanaf 1956 bezoeken ook Nederlanders, Engelsen, Amerikanen en Canadezen regelmatig Vogelsang. Jaarlijks trainen er dan zo’n 30 à 40.000 soldaten van de NAVO gedurende periodes van één a twee weken. Het wegvallen van de muur tussen West- en Oost Duitsland in 1989 heeft een drastische reductie tot gevolg. Vanaf 1993 wordt het, in vergelijking met de jaren voor 1989, steeds minder gebruikt door de NAVO lidstaten.

Terug naar de natuur: Het district Vogelsang van het Duitse Staatsbosbeheer regio Noordrijn is in oppervlakte gelijk aan de grenzen van het oefenterrein. Haar opdracht bestaat vooral uit het onderhoud en het beheer van de bossen, alsook om de open vlaktes te cultiveren. De veroorzaakte schade door het rijden in het terrein kon de afgelopen jaren steeds meer beperkt worden door het herplanten van circa 100 ha bos en het tijdelijk verbieden van bepaalde terreingedeeltes voor militairen. Dit heeft een verrijkende betekenis voor de biotoop- en plantenbescherming tot gevolg gehad. Gedurende tientallen jaren heeft zich hier een niet beïnvloede rijke flora en fauna kunnen ontwikkelen. Zo hebben ook vele diersoorten, ondanks de luidruchtige militaire aanwezigheid, hier een attractieve levensruimte kunnen vinden. Daarnaast zijn er, door de natuurlijke ontwikkeling van de vegetatie, in het mooi landschap van Vogelsang veel interessante motieven te vinden.

Door de nakende sluiting van Kamp Vogelsang op 31 december 2004, wordt het gehele oefenterrein in juli 2005 teruggegeven aan de Duitse overheid. Die gaat er een beschermd natuurreservaat van maken. Doel van dit Duits initiatief is het trapsgewijze invoeren van het burgerlijk gebruik van het oefenterrein, en dit vooral voor toerisme. Zo zal het gebied stilletjes aan weer eigendom van de natuur worden en een oase van vrede worden.

Leo van Westerhoven