De doodsteek voor de Tankbataljons van de KL

De prinsen van het gevechtsveld de huzaren die al sinds de Tachtigjarige Oorlog zowel de vuist als houwdegen van de landstrijdkrachten zijn verliezen door de draconische bezuinigingsmaatregel op defensie nagenoeg hun bestaansrecht. De zestig Leopard 2A6 gevechtstanks die de Koninklijke Landmacht (KL) nog rijk was zijn immers op last van de minister van Defensie, Hans Hillen, op 9 mei 2011 voorgoed op stal gezet. Zijn besluit om de tank uit de slagorde te schrappen treft de betrokken huzaren als een mokerslag. Door de twee laatst overgebleven Tankbataljons ter ziele te laten gaan komt een einde aan 400 jaar ‘zware Cavalerie’ in het Nederlandse leger. Om deze roemruchte periode toch enigszins waardig af te sluiten is er op 18 mei in het Duitse Bergen-Hohne een ceremonieel ‘laatste-schot’ afgevuurd.

Alle tanks moeten weg en worden mogelijk verkocht vanwege bezuinigingen van 1 miljard euro op Defensie. De 90 miljoen euro die het jaarlijks kost om ze op operationeel te houden drukt teveel op het budget dat Defensie van uit Den Haag krijgt te besteden. Een teleurstellend en triest einde voor een wapensysteem met ongeëvenaarde bepantsering en vuurkracht, dat lange tijd hét boegbeeld van de KL is geweest. Op het hoogtepunt van de Koude Oorlog telde Nederland zelfs zo’n duizend Leopard 1 en -2 gevechtstanks. Verdeeld over twaalf Tankbataljons waren ze de ruggengraat van de Nederlandse Krijgsmacht. Onze primaire taak was destijds om indien nodig enkele communistische Warschaupactdivisies op de Noord-Duitse laagvlakte op te vangen en te vertragen. Met name om de Amerikanen en overige bondgenoten meer reactietijd te gunnen om een tegenaanval in te zetten.

Echter sinds de val van de Muur en het IJzeren Gordijn hangt de inzet van de Krijgsmacht samen met de ambities die Nederland koestert ter bevordering van de internationale rechtsorde. Sindsdien zijn er onder de noemer van het verzilveren van zogenoemd ‘vredesdividend’ grote aantallen tanks in rap tempo geslachtofferd, tot het aantal van 60.

Nu op ceremoniële wijze ook van deze laatst overgebleven tanks voorgoed afscheid is genomen, eindigt amper 84 jaar nadat in 1927 de eerste tank zijn entree maakte de Nederlandse tankgeschiedenis.

In totaal werden er op 18 mei op Baan 6 zelfs vier ‘laatste’ schoten afgevuurd door twee Leopard 2A6 gevechtstanks. Precies dezelfde Baan waar ooit ook de eerste knallen met de Nederlandse Leopard klonken. Twee van de ceremoniële schoten kwamen op conto van de commandanten van 11 en 42 Tankbataljon. Het derde schot werd afgevuurd door de commandant van de Cavalerieschool. Tenslotte drukte de Wapenoudste van de Cavalerie, generaal-majoor buiten dienst Jonkheer Jan Harm de Jonge, op de afvuurknop om het vierde en letterlijk allerlaatste schot met een ontzagwekkende vuurbal uit de loop te jagen.
Onder de klanken van de taptoe Bereden Wapens nam de Wapenoudste vervolgens de huls van dit allerlaatste schot in ontvangst. Deze werd later aangeboden aan de Commandant der Landstrijdkrachten (C-LAS), luitenant-generaal Rob Bertholee. De standaards van zowel 42 Tankbataljon Regiment Huzaren Prins van Oranje uit Havelte en 11 Tankbataljon Regiment Huzaren van Sytzama zullen mettertijd volgens traditie door beide regimentscommandanten bij de koningin worden ingeleverd.

De Wapenoudste prees in zijn toespraak de inzet van de Leopard 2 gevechtstank gedurende de vredesoperatie in voormalig Joegoslavië en de inzet van cavaleristen tijdens de recente missies in Irak en Afghanistan de hemel in. Desondanks heerste er op Baan 6 op zijn zacht gezegd een grafstemming onder de meer dan duizend verzamelde (oud)tankers van beide Tankbataljons en de Cavalerieschool. De afscheidsceremonie valt ze ontzettend zwaar en dat is te merken ook. Er heerste vooral een gevoel van ongeloof, frustratie en verbittering. Hoewel natuurlijk het vinden van ruimte voor deze ongeëvenaarde bezuinigingen bij een toch al sterk uitgewoonde Krijgsmacht per definitie leidt tot enorme dilemma’s, getuigt volgens vele tankers deze draconische bezuinigingsmaatregel van een pijnlijk gebrek aan visie en creativiteit. Deze drastische maatregel wijkt immers aantoonbaar af van het eerdere regeerakkoord. Daarin geeft de regering aan dat zij kiest voor een veelzijdig inzetbare krijgsmacht zoals deze beschreven is in het Eindrapport Verkenningen. Een keuze die door de meeste politieke partijen werd ondersteund en die het best aansluit bij de huidige Krijgsmacht. Deze beleidsoptie sluit volgens de stellers van het rapport ook het best aan bij de onzekerheid over de toekomstige veiligheidssituatie. Breed inzetbare capaciteiten verdienen in deze beleidsoptie in beginsel voorkeur. Het is dan ook veelzeggend dat zelfs in de ‘min-variant’ bij deze optie de tanks dan wel tankeenheden niet worden genoemd om te worden opgeheven. Het staat ook haaks op wat minister Eimert van Middelkoop, als voorganger van Hillen, amper een jaar geleden heeft verkondigt tijdens het werkbezoek aan 11 Tankbataljon op de Generaal-majoor Ruyter van Stevenickkazerne in Oirschot.

Hoe kan de regering nu dan zó dom zijn, stellen jonge cavalerieofficieren. Zij hebben immers ook net op de militaire academie geleerd dat conflicten op land, zowel op het vlakke terrein als in de steden, worden beslist door een slimme combinatie van manoeuvre (tanks en infanterie) en ondersteuning (artillerie en genie). Dan kan je toch niet zomaar de zware vuisthamer uit de gereedschapskist verwijderen, als je de jaarbegroting niet rond krijgt.

Oudere officieren stellen daarentegen bitter vast dat zij voornamelijk door financieel wanbeleid in Den Haag weggesaneerd zijn. Dát is de enigste reden: vanwege het geld! Niet omdat ze niet goed functioneren. De tank is immers aantoonbaar onmisbaar in het huidige three-block-warfare optreden. Dat gegeven maakt het zo wrang en daarom voelen veel tankers zich afgedankt en bij het straatvuil gezet. Die emotie is logisch. De tankers hebben dan ook geen begrip voor deze maatregel. De zwarte baret, die door cavaleristen te allen tijde met trots wordt gedragen en hun onderscheidt van de overige krijgsmachtonderdelen, was nu heel toepasselijk de kleur van rouw.

De cavalerie: binnen de Krijgsmacht staan ze al eeuwen ook wel bekend als ‘de prinsen van het gevechtsveld’. De eerste cavaleristen waren voornamelijk ingehuurde buitenlandse edellieden die met hun ruiters het staatse leger van de prins kwamen versterken. Gaandeweg ontstonden Nederlandse cavalerieregimenten. Die bestonden op hun beurt ook weer vaak uit jonge mannen van voorname families, bedreven in schermkunst en paardrijden. Zij kozen eeuwenlang voor een van de regimenten huzaren of dragonders. Zoals bijvoorbeeld de gebroeders Bacx, die met honderd ruiters de Spanjaarden verjoegen bij Bergen op Zoom in 1588, of de Hertog van Coerland, die rond 1700 een arm verloor en iedere ochtend een zilveren kunstarm in zijn fraaie uniform liet naaien. Ze waren erbij toen stadhouder Willem III de Engelse koning ten val bracht in de Slag aan de Boyne, toen Napoleon Moskou innam en toen België zich afsplitste van Nederland. In de regimentsboeken en op de regimentsstandaards staan deze wapenfeiten beschreven.

Aan moed ontbrak het deze jonge mannen niet. Een cavaleriecharge moet destijds een schokkende ervaring zijn geweest. De ritmeester voorop met blanke sabel, gevolgd door de trompetter en twee linies van honderden paarden. Stijgbeugel aan stijgbeugel. De eerste 700 meter in draf, daarna 700 meter in galop en dan de laatste 100 meter aansporen tot de paarden in rengalop overgingen. De tweede linie was bedoeld om de eerste op te jagen. Geen paard loopt immers vanzelf tegen een muur van speren of geweervuur. Het was dan de kunst om tijdens de grote klap te voorkomen dat je paard gaat steigeren en draaien. Ondertussen moest de ruiter snel zijn karabijn pakken, dan zijn pistolen en dan zijn sabel. Het bleek in de praktijk overigens verdomd lastig te zijn om in het heetst van de strijd een sabelhouw zuiver toe te brengen. De hele charge en het daarop volgende gevecht duurde gemiddeld pakweg een kwartiertje. Na afloop lag vaak een groot deel van de paarden en ruiters op de grond en was het zaak snel weg te rijden en te hergroeperen. Op die manier vochten Nederlandse cavaleristen eeuwenlang in dienst van de republiek of de koning.

Cavaleristen hebben altijd een bijzondere plaats ingenomen binnen de landmacht. Hun rijpaarden zijn allengs in de vorige eeuw verruild voor tanks en pantserwagens. De naamlinten op hun borst vertoonde niettemin nog altijd veel dubbele achternamen. Hun baretten zijn zwart in plaats van de reguliere KL kleur, de strepen op hun schouders zilver in plaats van goud. Ook het al om geroemde tafelzilver in de messes tijdens oefeningen bleef niet onbenoemd. Zulke details vallen op in een uniforme wereld.
En ongeacht met welke huzaar die tanker is je ook spreekt, ze zijn ontzettend trots op hun wapensysteem de Leopard 2A6. De modernste gevechtstank ter wereld, vinden ze zelf, die dag en nacht op ruim vier kilometer afstand praktisch ieder doel haarzuiver op de korrel neemt. In deze machtige vechtmachines, die zijn ontworpen om doorbraken te forceren en tegenstanders verrassend in de flank aan te vallen, bevinden zich vier huzaren die blindelings op elkaar ingespeeld zijn. Zo is er de schutter die – halverwege rechts in de toren op zijn stoeltje ingeklemd zit tussen de knieën van de tankcommandant en de schouders van de chauffeur voor hem onderin. De lader – die links van het sluitstuk staat heeft de meeste ruimte van de vier. Dat de schietbuis volledig gestabiliseerd is valt direct op als deze ruim 60 ton zware gevechtstank over het terrein dendert. Het onderstel kan op en neer dansen over de hei, scherpe bochten draaien of zelfs rondtollen; maar de loop van het wapensysteem blijft te allen tijde exact op het doel gericht. Voor de schutter kan dat overigens een misselijkmakende ervaring zijn. Zijn ogen die het doel vastpint zien immers een bewegingsloze wereld, terwijl zijn lichaam alle kanten op stuitert.

Desalniettemin leeft helaas bij een aantal mensen voornamelijk zittend op het Haagse pluche duidelijk de perceptie dat de gevechtstank een relikwie uit de Koude Oorlog is. Niets is minder waar. Natuurlijk, de inzet van tanks vergt een aanzienlijke logistieke inspanning. De verplaatsing van het zware materieel is al een enorme uitdaging. Dat hebben we echter al eens vaker gedaan. Hoe komt die Pantserhouwitzer 2000 anders in Afghanistan? Ook is er een kleine optocht aan herstelcapaciteit, bergingstanks, munitie en reservedelen nodig. Echter, de inzet van een Apache gevechtshelikopter kost minimaal dezelfde logistieke inspanning.

De tankers zijn weliswaar niet meer de prinsen van het slagveld. Die sleutelrol ligt in het huidige en toekomstige landoptreden ontegenzeggelijk bij de pantserinfanterie-eenheden, de luchtmobiele infanterie-eenheden van 11 Luchtmobiele Brigade of de zeesoldaten van het Korps Mariniers. Deze infanteristen moeten echter wel degelijk ondersteund worden door een wapensysteem als de tank. Een ander volwaardig alternatief is er immers (nog) niet. De AH-64D Apache gevechtshelikopters en de nieuwe CV90-35/50NL infanteriegevechtsvoertuigen kunnen de tank slechts deels vervangen.

Aan de andere kant konden de tankers de afgelopen jaren er ook niet gerust op hun bestaansrecht zijn. De genoemde perceptie wordt immers ook versterkt door het feit dat Nederlandse tanks sedert Bosnië (1995 tot 2004) waar ze uitstekende effecten bereikten in het optreden van IFOR/SFOR later niet zijn ingezet in Irak en Afghanistan. Tankers waren weliswaar bij beide operaties telkens van de partij, maar toen traden ze op in ‘overige operationele taken’ (OOT). Dit deden ze als lid van een Provincial Reconstruction Team, Police Monitoring Team, Force Protection of zelfs als infanterist. De tankers stonden hun mannetje als het erop aankwam. Echter, toen ze kozen voor het wapen der cavalerie waren ze trots op hun tanks, overtuigd van hun kwaliteiten, ze wisten dondersgoed dat ze specialisten zijn in het bereden optreden en meesters in het uitschakelen van doelen op grote afstand. Dus vanzelfsprekend hielden de tankers een wrange bijsmaak aan de hun opgelegde OOT over.

In 2003 is weliswaar nog geïnventariseerd of Nederland tankeenheden kon leveren om samen met de Britten te worden ingezet in Irak. Uiteindelijk kwam het er niet van. Tijdens SFIR-3 is er ook een dringend verzoek gedaan door de toenmalige commandant van 42 Pantserinfanteriebataljon Regiment Limburgse Jagers om tanks naar Irak te sturen, ter versterking van zijn battle-group. Als infanterist zag deze commandant het nut en belang in van tanks om zijn opdracht het beste te kunnen uitvoeren en met de beste middelen de veiligheid van zijn mensen te waarborgen. Ook dit verzoek werd niet gehonoreerd. In plaats van tanks zijn er, voor als het op de grond uit de hand loopt, Apache gevechtsheli’s naar Irak en later ook naar Afghanistan gestuurd.

Gaandeweg de laatste jaren bekroop de tanker dan ook steeds vaker, als hij weer eens met zijn tank ontplooit over de Duitse laagvlakte stormde, het onbehaaglijke gevoel dat hij achterwaarts ging in plaats van voorwaarts in ontwikkeling. En het blijkt nu wel dat in de wereld van militair materieel geldt: ‘use it or lose it’.

Commandanten te velde in Irak en Afghanistan hebben het ontbreken van de tank als een operationeel gemis ervaren. Zij hebben dan ook regelmatig de behoefte aangekaart om een beperkt aantal tanks in hun mix van wapensystemen voorhanden te hebben. Het ging hen erom dat zij voor specifieke situaties nu juist die combinatie van incasseringsvermogen (ook tegen geïmproviseerde bermbommen), precisie vuurkracht en het snel ‘aan de tegenstander brengen’ van deze kwaliteiten misten. Op andere momenten ging het hen erom de tank in te zetten als een vierentwintig uur inzetbaar krachtig observatiemiddel en soms heel eenvoudig om de imponerende uitstraling die zo’n tank heeft door het afschrikwekkende formaat ervan.

Omdat in Afghanistan de meeste patrouilles en overige activiteiten zich afspeelden in de groene, lager gelegen terreindelen zou een tank met zijn scala aan moderne sensoren kunnen zorgen voor een goede ‘early warning’ en ‘Situational Awareness’. Er ging immers geen voetpatrouille richting deze zogenaamde greenzone zonder dat deze qua waarneming en vuur gesteund kon worden vanuit een vuurbasis, ook wel ‘overwatch’ genoemd. Evenzo beschikt de tank over uitstekende waarnemingsmiddelen voor zowel dag- als nachtomstandigheden.

Dat allemaal is relevant omdat in dat soort optreden het veelal gaat om het ‘gevecht om percepties’. Nogmaals, opmerkelijk was dat al die commandanten nu juist infanteristen waren; zij weten het beste waarom zij die tank nodig hebben. Maar onder druk van de schijn van de ‘opbouwmissie’ besloot de politiek in Den Haag toch telkens anders. Er kwam dus geen inzet van tanks in wat in werkelijkheid een ‘vechtmissie’ was en daarmee liepen onze militairen op de grond veel meer onnodig risico.

Er zijn immers concrete gevallen bekend waar het ontbreken van het wapensysteem tank tot schade en onnodige operationele risico’s heeft geleid. Zoals in Irak, augustus 2004. Een Nederlandse patrouille loopt in een hinderlaag in de stad Ar Rumaythah. Er valt een zwaargewonde die snel dient afgevoerd te worden, hetgeen hen zelf niet lukt. Een QRF (Quick Reaction Force) eenheid die opgeroepen is om steun te verlenen, wordt vervolgens tot driemaal toe in de stad fors onder vuur genomen. Er is met de licht gepantserde voertuigen geen doorkomen aan. Indien de eenheid nu twee tanks ter versterking had kunnen inzetten, was die doorgang onmiddellijk geforceerd. Apache gevechtsheli’s waren immers ook pas na twee uur ter plaatse. Andere voorbeelden komen voort uit de ISAF-missie in Afghanistan. In het kader van de zware gevechten rond Chora in juni 2007 wordt een lichte infanterie-eenheid naar de zuidrand van de Baluchivallei gezonden. Opdracht is om aldaar de Taliban vast te pinnen en te voorkomen dat zij meer gevechtskracht rond Chora konden ontplooien. Die eenheid wordt vervolgens zwaar aangevallen door de Taliban. Mortieren en raketten worden tegen deze ongepantserde infanterie-eenheid ingezet. Met meer geluk dan wijsheid wordt zonder dodelijke slachtoffers teruggetrokken, waardoor de opdracht niet kan worden uitgevoerd. Ook hebben infanteristen toegegeven dat tanks soms beter geschikt waren bij de uitvoering van gevechtsacties dan de oude YPR’n. Doelen werden bevuurd op 2200 meter en de schutters moesten door de beperking van de waarnemingsmiddelen zelfs op het doel gepraat worden. Dit zijn zo maar enkele spreekwoordelijke voorbeelden waar de commandant feitelijk behoefte had aan beter incasseringsvermogen en vuurkracht. Zo zijn er meer voorbeelden waarin infanteriecommandanten te velde, die in de afgelopen jaren de missies ten uitvoer hebben gebracht, concludeerden dat zij de tank misten. Het zijn diezelfde, vaak jonge, commandanten die ook in de komende jaren een eventuele inzet zullen commanderen. Die in complexe situaties verantwoord afwegingen moet kunnen maken welke middelen hij inzet. Hij zou daarbij niet beperkt mogen worden door het niet voorhanden hebben van specifiek benodigde capaciteiten. Ook anderen delen die mening. Vliegers van Nederlandse Apache gevechtsheli’s bevestigen dat het ontbreken van het traditionele boegbeeld van de KL bij dit soort missies een gemiste kans is.

De tank is immers zwaar, vooral zwaar beschermd, zwaar mobiel met zware vuurkracht, zwaar beschikbaar en vooral zwaar betrouwbaar.

Met ongeveer één procent van het bruto binnenlands product voor defensie, bungelt Nederland in Europa inmiddels in de onderste geledingen. Politici willen ons doen geloven dat er geen keuze is. Er moet nu eenmaal worden bezuinigd. Maar dat geldt voor andere landen nog sterker. Het is niettemin een bewuste politieke keuze om van Nederland een onderpresteerder te maken. De situatie lijkt sterk op de tijd van het gebroken geweertje – het symbool van de pacifistische beweging van na de Eerste Wereldoorlog. Wij zijn nooit gek geweest op defensie-uitgaven. Voor de gemiddelde Nederlander zijn tanks symbolen van verspilling. Zelfs premier Rutte verklaarde eerder vanuit de nieuwe regeringsvisie dat we ‘iets minder dominee en wat meer koopman’ moeten worden. Dat zijn de twee polen van ons Nederlandse karakter. De krijgsman maakt daarvan maar zelden deel uit de Vader des Vaderlands moest het al doen met huursoldaten. Wij zijn pacifisten; niet omdat we zo vredelievend zijn, maar omdat oorlog geld kost en doorgaans de handel schaadt.

Als internationaal benchmark zien we dat door qua budget en samenstelling van hun Krijgsmacht – soortgelijke landen als Nederland, tanks recent nog met goed resultaat ontplooid en ingezet zijn. Het Verenigd Koninkrijk in Irak. Canada en Denemarken in Afghanistan. Australië in Oost-Timor. De Canadezen hadden de tank overigens eerder ook al afgeschaft, maar kwamen daar weer van terug en hebben vervolgens Nederlandse ‘overtollige’ Leopard 2A6 tanks overgenomen. Deze tanks hebben in Afghanistan hun waarde al ruimschoots bewezen.

Nu Nederland niettemin definitief afscheid heeft genomen van haar tankbestand kunnen wij als krijgsmacht geen invulling meer geven aan het ‘shared burden, shared risk’ principe.

De Nederlandse krijgsmacht wordt minder breed inzetbaar. En minder zelfstandig. Ook het zogeheten voortzettingsvermogen wordt aangetast. Als je minder soldaten hebt om te rouleren, hou je een missie minder lang vol. Dit alles heeft weer gevolgen voor de status van Nederland. De ambities, zo lijkt het, moeten worden bijgesteld.

Bij eerdere bezuinigingen de afgelopen decennia zijn er beslissingen genomen die heden ten dage diep betreurd worden. Het besluit om het wapensysteem tank uit onze organisatie te snijden zal tot een zelfde conclusie leiden. Het uitfaseren van de tank leidt snel tot het geheel verdwijnen van de unieke expertise op het gebied van samenwerking, training en inzet van zo’n wapensysteem in samenhang met overige capaciteiten van militair optreden. Deze beslissing leidt dus tot onomkeerbare consequenties. Mocht Nederland later ook spijt krijgen, vrezen de tankers, dan is alle kennis verdwenen. Daardoor wordt de ‘dag’ dat Hillen zijn bezuinigingen aankondigde nog zwaarder, het wordt gewoon ondragelijk. Daar kunnen de woorden van de commandant der strijdkrachten, generaal Peter van Uhm, niets aan veranderen. Hij zei: “De Leopard 2A6 gevechtstank heeft weliswaar het laatste schot gegeven, maar de cavalerie is nog niet ter ziele. De kennis over de tanks moeten we zien te behouden. Dat betekent dat we internationaal moeten kijken of we kunnen meedoen aan oefeningen met tanks.”
Ontwikkelingen: Voorspellen, het blijft een probleem. Kijk bijvoorbeeld maar eens hoe ingewikkeld dat met het weer is. Toch vormt voorspelling een integraal deel van Defensie. Met alle tekortkomingen die eraan kleven, zullen ook beleidsmakers bij Defensie in het politieke koffiedik moeten kijken. Want wie actie onderneemt, dient zich rekenschap te geven van de eventuele consequenties ervan. Gisteren hebben we bijvoorbeeld alle zeilen bijgezet om onze militairen voor te bereiden op de ISAF-missie in Uruzgan. Maar waar kunnen we morgen zitten. Wie zal het zeggen. Een andere trend is helaas dat veel ontwikkelingen stuk lopen op het gebrek aan budget. Het belangrijkste aspect waar men ondanks alles bij Defensie altijd rekening moet houden is de factor mens. Het is een dure plicht om onze jonge militairen een zo groot mogelijke overlevingskans te bieden. Zij verdienen de allerbeste voorbereiding en uitrusting op wat voor inzet in welk missiegebied dan ook.

Van de 33 cavalerieregimenten die Nederland ooit telde, is er nu nog maar een over. Het personeel van de vier verkenningseskadrons zijn nu nog de enigste cavaleristen die de KL rijk is. Ze behoren allemaal tot het Regiment Huzaren van Boreel. Ze zijn letterlijk de laatste der Mohikanen.

Video over SOB-SOMS met de Leopard 2 A6. Spectaculaire beelden van het schieten.

Werkbezoek Van Middelkoop aan 11 Tankbataljon

Laatste schot Leopard 2A6 in Bergen-Hohne