Territoriaal Operatie Centrum

“Defensie neemt de boel niet over”

Vier maanden geleden opende het nieuwe Territoriaal Operatiecentrum, kortweg TOC, zijn deuren. In een grote ruimte op de Bernhardkazerne in Amersfoort ging kolonel Hagenaars met een klein team aan de slag. Tijdelijk in Amersfoort wel te verstaan. Het permanente TOC wordt nog elders gevestigd. Het TOC is verantwoordelijk voor de aansturing en coördinatie van de nationale inzet van Defensie op het Nederlands grondgebied. Officieel valt het TOC onder het Commando Landstrijdkrachten (CLAS) maar het is zeker een paarse organisatie.

Begin maart was DDP te gast bij het nieuwe TOC. Alles stond toen nog in het teken van de eerste grote uitdaging, Defender Europe 20. Een complete Amerikaanse divisie zou vanuit de VS naar Europa worden overgebracht. Een groot deel daarvan via Nederland. Het TOC zou dat gedeelte coördineren in het kader van Host Nation Support (zie grijs kader). In de weken daarna werd de focus verlegd. Het Coronavirus nam de wereld over en de oefening werd (gedeeltelijk) afgelast. Op 10 maart besloot het Amerikaanse leger dat de USNS Benavidez niet ontladen ging worden. Het schip lag al in de haven van Vlissingen met aan boord pantservoertuigen en tanks van de 1st Armored Division. Dat betekende niet dat de mensen van het TOC achterover konden leunen.

COVID-19

Op 12 maart vond de eerste persconferentie van het kabinet plaats en werden de eerste maatregelen afgekondigd om Corona het hoofd te bieden. Ook tijdens deze crisis vervulde het TOC een belangrijke rol in de steunverlening vanuit Defensie. Maar Defender Europe 20 moest wel worden afgebouwd. Op vliegbasis Woensdrecht zaten al Amerikaanse militairen evenals een groot aantal Britse militairen van een logistieke eenheid. Ook in Vlissingen moest het TMO (Tijdelijk Militair Object) worden afgebouwd nadat de USNS Benavides onverrichterzaken was vetrokken naar de Verenigde Staten. Een TMO is een gebied dat tijdelijk onder controle komt van Defensie. Het kan dan worden bewaakt door militairen, vaak van het Korps Nationale Reserve.

En dan was er COVID-19, het Coronavirus. “Daarmee moesten we ook aan de slag”, legt kolonel Piet Hagenaars uit. Hagenaars is commandant van het TOC en we spreken hem begin juni voor de tweede keer. “We waren net opgestart. Het afbouwen van Defender Europe 20 en het TMO aan de ene kant en aan de andere kant moesten we met COVID-19 aan de slag. We hadden nog niet echt een plan en ook vrijwel geen vast personeel. We hadden wel een voordeel. Vrijwel de gehele krijgsmacht was met de maatregelen rond het Coronavirus naar huis gestuurd. Er waren dus genoeg officieren, kader zoals van het Land Training Center hier op de kazerne in Amersfoort, beschikbaar. Ze kwamen ons maar al te graag helpen in plaats van thuis zitten”.

G-Med

“Een hele belangrijke toevoeging aan het TOC was de medische sectie die we hebben gekregen”, gaat de kolonel verder. “Deze G-Med sectie (het TOC werkt met de G-structuur. Voor meer info https://nl.wikipedia.org/wiki/Sectie_(militaire_eenheid)), stond onder leiding van kolonel Jeroen Hulst, in het dagelijks leven commandant van het DGOTC (Defensie Gezondheidszorg Opleidings- en Trainingscentrum in Hilversum). Zij coordineerden de medische inzet van Defensie als onderdeel van het TOC.  Dat is een hele belangrijke formule voor het TOC geweest die ook voor de toekomst van belang is. Je kunt je niet organiseren voor elk crisistype want dan zit je hier constant met vijfhonderd man. Stel dat we een hoogwater crisis hebben. Dan moet hier een omvangrijke geniesectie zitten om dat te plannen.”

Opschaling

“We hebben altijd wel een bepaalde opschaling nodig, ook hier in de ops-room”, legt Hagenaars uit. “Afhankelijk van het crisistype moet je er dus een element bij krijgen die ook specifiek daarop is gericht. Dat hadden we vooraf nog niet zo in het snotje maar zoiets overkwam ons en dan wordt het ook in een keer duidelijk. We hadden in eerste instantie een basisbezetting van achtentwintig functies. We hebben daarnaast functies geïdentificeerd die bij opschaling ingevuld moeten worden. Maar iedereen moet ook afgelost kunnen worden als je 24/7 bemenst moet zijn. Voor de basisbezetting zijn we nu aan het werven. Voor de opschalingsfuncties worden mensen in de gehele organisatie van Defensie gezocht. Als het TOC gaat opschalen, worden deze mensen voor de duur van het incident / crisis aan het TOC toegevoegd om daar het werk te doen dat nodig is.”

Tijdens de Corona-crisis heeft Defensie voornamelijk medisch personeel ter beschikking gesteld. Deze inzetten werden in het TOC gecontroleerd en gecoördineerd. Dit is de afgelopen maanden veelvuldig in het nieuws geweest. Dat Defensie ook organisatorisch goede diensten kan bewijzen is wat minder bekend. Toen duidelijk werd dat de ziekenhuizen in Noord-Brabant de toestroom van patiënten niet meer aankon, moest daar snel een oplossing voor worden gevonden. Het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding (LCPS) in Rotterdam kreeg hulp van Defensie in de vorm van een ervaren planningsteam bestaande uit twee militairen die in Afghanistan hadden gewerkt. “Zij hadden daar ervaring opgedaan met grote aantallen gewonden”, legt Hagenaars uit. “Zij hebben hun doctrine en handboeken meegenomen naar het Erasmus en dat is daar omarmd.” Uiteindelijk kreeg het LCPS eenzelfde organisatie en werkwijze als die succesvol was in oorlogsgebied maar dan met civiel personeel.

Campagneplan

Zoals eerder gezegd moest het TOC tijdens het rijden het wiel uitvinden. Kolonel Hagenaars vertelt met trots hoe ze dat met militaire precisie en oplossend vermogen voor elkaar hebben gekregen. Achteraf terugkijkend want er was eerlijk gezegd vooraf geen plan, leek onze werkwijze op die van een ‘campagneplan’. Dat gaat uit van de ‘endstate’ (het doel GvO) van de Commandant Landstrijdkrachten. Dat betekent dat wij een bijdrage moesten leveren aan het opvangen van de piek in de zorg en de landelijke crisisstructuur moesten versterken. We werken daarbij langs meerdere lijnen. We plaatsten zogenoemde liaisons, militairen die aanspreekpunt zijn, bij het LOCC (Landelijk Operationeel Coördinatiecentrum) en het LOT-C (Landelijk Operationeel Team – Corona). Ook de militaire crisisstructuur moest gaan draaien. Die bestaat uit de Directie Operaties (DOPS) van de Defensiestaf met het Crisis Actie Team (CAT), en uiteraard het TOC. Een nieuwe loot aan de tak van de Landmacht is het Land Information Manoeuvre Center (LIMC). Zij hebben voor ons vooral inlichtingen-analyses gemaakt. Voor ons een prima bron van informatie buiten wat we via de officiële weg te horen kregen. We deelden de analyses ook met onze civiele tegenhangers. Uiteraard zijn er ook nog de Actie Centra bij de brigades en het OOCL (Operationeel Ondersteuningscommando Land). Verder hebben wij binnen de medisch crisisorganisatie op alle niveaus planners binnengebracht.”

Procedure

Militaire steunverlening aan de civiele autoriteiten is er niet een van “u roept en wij draaien”. Een aanvraag wordt gedaan bij de Defensiestaf. Elke militaire inzet, ook die van individuele militairen, moet worden goedgekeurd door de Defensiestaf en als opdracht verstrekt aan het TOC. In het TOC wordt die opdracht omgezet in een bevel waarin precies staat wat er van de militairen wordt verwacht. Elke dag wordt er via een ‘Situation Report” (SitRep in het kort GvO) gerapporteerd aan het TOC. Hierdoor ontstaat er een duidelijk beeld van elke inzet en kan er snel worden gereageerd op eventuele problemen of andere situaties. “We hebben nu bewezen dat de TOC organisatie werkt. Vanaf nu kunnen we gaan bouwen aan de vaste organisatie”, gaat Hagenaars verder.

“Wat ik wil benadrukken is dat Defensie de boel niet overneemt”, geeft Hagenaars aan. “We opereren altijd onder civiel gezag. De civiele operationele diensten hebben de leiding en wij steunen. Daar voelen wij ons zeer comfortabel bij. Wij zoeken niet de leiding maar willen graag bijdragen. Met capaciteit en advies. Maar civiel moet uiteindelijk het besluit nemen.”

Nu de relatieve rust weer is teruggekeerd in Amersfoort staat de volgende klus alweer op de agenda. In juli verplaatst een grote Amerikaanse helikoptereenheid vanuit Duitsland terug naar de Verenigde Staten. Dat doen ze via de haven van Rotterdam. Een mooie nieuwe klus voor het TOC.

Taakstelling

In 2018 is in de Defensienota gesproken over verbetering van de coördinatie van Host Nation Support, de steunverlening aan buitenlandse eenheden op Nederlands grondgebied. Het aansturen van operaties op Nederlands grondgebied ligt sinds kort bij de Commandant Landstrijdkrachten (C-LAS). In september van dat jaar is Hagenaars begonnen met de aanloop naar het nieuwe TOC. Na een periode van studie zit het TOC dus nu in de opbouwfase. “We zijn nu met een kernteam begonnen en hebben begin 2020 onszelf IOC (Initial Operating Capability) verklaard.

“Het TOC krijgt, in de ’to command’ rol, de volgende hoofdtaak (in nauwe samenwerking met civiele en/of internationale partners): in opdracht van en binnen kaders aangegeven door D-DOPS: de operationele planning, voorbereiding, aansturing en afwikkeling van nationale militaire (crisis)operaties op Nederlands grondgebied zoals bijv. in het kader van militaire bijstand en steunverlening tot en met inzet zoals HNS.” (D-DOPS = Directeur van de Directie Operaties)

Het TOC heeft vijf taken toebedeeld gekregen.
1. Host Nation Support (HNS).
Hierbij wordt steun verleend aan buitenlandse eenheden die in Nederland zijn of door Nederland reizen. Denk hierbij aan beveiligen en bewaken, transport en onderdak.
2. Militaire bijstand/Steunverlening.
Defensie helpt op allerlei fronten in de Nederlandse samenleving. De Coronacrisis is een actueel voorbeeld.
3. Territoriale veiligheid. Het bewaken en beveiligen van het Nederlandse grondgebied en andere taken die met Territoriale veiligheid te maken hebben. Deze taak zal waarschijnlijk op een later tijdstip worden toegevoegd.
4. Home Base Support.
Steunverlening aan Nederlandse eenheden in het buitenland. Met het opheffen van het Nationaal Logistiek Commando is een groot deel van de HBS verdwenen of versnipperd. In een later stadium kan deze taak mogelijk bij het TOC worden neergelegd. Dit vergt echter nog veel studie.
5. Versterking Operationele Samenwerking (VOS).
Hier gaat het om samenwerking met civiele partners als het Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum (LOCC) in Driebergen en de veiligheidsregio’s.

Op de tijdelijke locatie op de Bernhardkazerne in Amersfoort bestaat het TOC uit een grote ruimte. De ruimte is ingericht met drie lange rijen tafels. Elk voorzien van voldoende stroom- en netwerkaansluitingen. Op een aantal stations staat computers, laptops en beeldschermen. Aan het plafond hangen vier projectoren die hun beeld projecteren op een grote wand. Via een netwerk kan het beeld van elk station op de wand worden geprojecteerd, zichtbaar voor iedereen. Het TOC is volledig schaalbaar. Naast een vaste staf is er ruimte voor andere medewerkers en specialisten van buiten de TOC organisatie. Allemaal afhankelijk van de taken die op dat moment moeten worden aangestuurd. Tijdens ons bezoek waren er plekken ingericht voor Amerikaanse logistiek specialisten en verbindingsmensen. Nu tijdens de Corona crisis biedt het TOC onderdak aan tal van specialisten op het medische vlak. En dat is nu precies de bedoeling. De vaste staf wordt per taak uitgebreid met specialisten zodat iedereen die belast is met de aansturing op een plek zit. Dat maakt de lijntjes kort en de acties snel en effectief.

Bio kolonel Hagenaars

Kolonel Piet Hagenaars kreeg de lastige taak om in sneltreinvaart de boel van de grond te krijgen. Hagenaars is gezien zijn carrière goed uitgerust voor deze klus. In 1983 is Hagenaars begonnen op de KMA (Koninklijke Militaire Academie). Als genieofficier vervulde hij diverse operationele leidinggevende functies. In 1992 werd hij uitgezonden naar Bosnië als inlichtingenofficier bij het Nederlands-Belgische transportbataljon. Later werkte hij bij onder andere de KL Crisisstaf en operationele staf BLS (Bevelhebber der Landstrijdkrachten) en hield hij zich bezig met vredesoperaties. Hagenaars werd daarna plaatsvervangend militair adviseur bij de Nederlandse vertegenwoordiging bij de Verenigde Naties in New York. In die tijd was Nederland ook lid van de VN Veiligheidsraad. Hij maakte daar de aanslagen op het World Trade Center mee.

Na de Hogere Defensievorming werd Hagenaars twee keer uitgezonden naar Afghanistan. Hij verhuisde met zijn gezin naar de Verenigde Staten om daar bij het Amerikaanse opleidingscommando te gaan werken. “Het is als het Nederlandse Opleidingscommando (OTCo) maar dan met 56.000 medewerkers en een vier-sterren generaal aan het hoofd. Die leiden elk jaar 1 miljoen cursisten op van soldaat tot generaal. Ik was daar liaison officier en ik zat er voor het uitwisselen van informatie over ideeën over leiderschap, over concepten en doctrines.” Bij terugkeer in 2015 werd hij plaatsvervangend brigadecommandant van 43 Gemechaniseerde Brigade. “Tevens was ik Regionaal Militair Commandant Noord en had een relatie met acht veiligheidsregio’s in het gebied. En die functie ben ik ook betrokken geraakt bij projecten die op nationaal niveau speelden.” Een van die projecten was een op te richten Territoriaal Operatiecentrum.

Gerard van Oosbree