Market Garden is zestig jaar na dato groots en massaal herdacht. Gadegeslagen door tienduizenden belangstellenden landden para’s opnieuw op de Ginkelse Hei bij Ede en bij Driel. De Airborne-begraafplaats in Oosterbeek was te klein om alle belangstellenden te herbergen.
De “Red Devils” zelf grijs, stram en broos waren diep onder de indruk van alle aandacht. Ze verbazen zich nog steeds dat de Arnhemmers en Oosterbekers hun nooit verwijten gemaakt hebben, terwijl ze beide plaatsen in puin achterlieten. Want nergens krijgen veteranen een hartelijker onthaal dan in Nederland.
Voor de Britten en Polen zijn Arnhem, Driel en Oosterbeek een pelgrimsoord. Er wordt niets gevierd, enkel herdacht. De zestigste verjaardag is dan ook een opvallende markering in de tijd. De militaire operatie, die uitmondde in de Slag om Arnhem, is voor altijd verbonden met hele tragische gebeurtenissen die diepe wonden geslagen hebben. Het falen van de luchtlandingsoperatie vervult velen van hen nog steeds met schaamte.
In het diepe: Tal van vliegtuigen komen boven de Ginkelse heide bij Ede en spuwen zeshonderd parachutisten uit, onder wie elf veteranen. Vanuit een Dakota C-47 van de ‘British Memorial Flight’ springen acht veteranen die via een tandemsprong de sprong in het diepe wagen die zij in 1944 maakten. De kleinere, vijftien meter lange, ‘Britten Norman Islander’ brengt de overige vier veteranen boven de hei voor een solosprong. Politie en marechaussee had grote moeite om het 60.000 koppige publiek van de dropzone af te houden. Er waren geen hekken geplaatst, waardoor de grote menigte amper in bedwang te houden was.
Eerherstel: Enkele uren na Ede zijn bij Driel de Poolse para’s aan de beurt. Deze laten zich door de toenemende wind niet van hun stuk brengen Ook al is het gevaarlijk, ze springen… net als in 1944. Onder de Poolse para’s bevond zich Michael Sosabowski, een kleinzoon van de generaal die Driel bevrijdde. Naderhand, bij de herdenking van de gevallen Poolse militairen, pleitte voorzitter Longin Pastusiak van de Poolse Senaat voor eerherstel van de Poolse militairen en hun aanvoerder generaal Stanislaw Sosabowski. De Poolse para’s van de Eerste Onafhankelijke Poolse Parachutisten Brigade landden in september 1944 op de zuidoever van de Rijn bij Driel om de Britten in Arnhem bij te staan. Uitgerekend op een moment dat de slag daar allang verloren was. Sosabowski had vanaf het begin grote bedenkingen tegen de operatie, tot grote ergernis van de Britten.
Hij kreeg gelijk, zijn manschappen kwamen onder een moordend vuur van de Duitsers én van de Britten, die de Polen door hun afwijkende uniform voor de vijand aanzagen. Ondanks hun penibele situatie zagen de Polen kans een groot aantal Britten te evacueren van de noordoever van de Rijn, maar dat weerhield het Britse opperbevel er niet van Sosabowski de schuld van de mislukte operatie in de schoenen te schuiven. Waarop hij van het bevel van zijn parabrigade werd ontheven en oneervol ontslag kreeg. Hij was 65 jaar oud, toen hij in 1967 in Engeland als productiewerker in armoede stierf. Hij kreeg zijn geboorteland nooit meer te zien als gevolg van de sovjetbezetting. “Deze man verdient zijn plaats in de geschiedenis.” De Poolse soldaten die bij Arnhem hebben gevochten, moeten ook de erkenning krijgen die ze verdienen, aldus Pastusiak.
Minister Henk Kamp van Defensie houdt echter voet bij stuk, liet zijn woordvoerster weten. “De Nederlandse regering heeft in 1952 zelf bepaald niemand meer wegens ‘verrichte daden in de oorlog’ te onderscheiden. Maar er komt nog wel een eerbetoon aan Sosabowski en een geschenk. Wat, dat weet de minister nog niet.” Prins Bernhard liet in Driel een persoonlijke boodschap overbrengen waarin hij liet weten zich nauw verbonden te voelen met de Poolse militairen.
Respect: In Nijmegen waren zelfs voormalige Duitse strijders uitgenodigd. Zij zaten samen met vijfhonderd Amerikanen, Canadezen, Engelsen en Polen in de St. Stevenskerk, waar ze in hun eigen taal welkom werden geheten. Onder hen bevond zich generaal-majoor E. Richter die namens de Duitse autoriteiten was afgevaardigd. Een veteraan merkte op: “We moeten samen verder. Ik heb respect voor de Duitse soldaten, die deden een job, net als wij.” Het is overigens voor de derde keer dat een Duitse generaal de plechtigheden rond de herdenking van Market Garden in Nijmegen bijwoont. In Arnhem en Oosterbeek is daarvan tot op heden nog geen sprake geweest.
Herenigd: Op de Airborne oorlogsbegraafplaats in Oosterbeek kwamen 15.000 mensen samen. Behalve duizend Nederlandse schoolkinderen namen voor het eerst ook twaalf kinderen deel uit Groot-Brittannië. Hen werd gevraagd de naam op de grafsteen te fluisteren voordat ze bloemen zouden neerleggen. Waar kinderen de gebeitelde namen van onbekende soldaten lezen, zien bejaarde veteranen levende gezichten in de gedenkstenen. Die zij nooit zullen en wij nooit mogen vergeten. Velen ontkomen dan ook niet aan de emoties die dat oproept. “Dit is ons moment, maar het geeft zo’n warm gevoel dat vandaag Nederlandse mensen weer hierheen zijn gekomen om met ons te zijn”, zegt een veteraan. Vooral de bijdrage van de schoolkinderen doet zijn lip trillen. Menig veteraan wil later worden bijgezet in deze grond waar zoveel kameraden liggen. “Het komt door die rode baret”, zegt één van de veteranenvrouwen. “Daardoor is hun jeugd hun leven gebleven. Samen hebben ze gevochten. En ze hebben hun vrienden hier verloren, hier willen ze daarom weer herenigd worden.” Aan formele toestanden hebben de meeste een broertje dood. Dat koningin Beatrix en de Britse kroonprins Charles aan het einde van de plechtigheid tijd vrijmaakten om te praten met degenen om wie het echt ging, werd daarom des te meer gewaardeerd.
Vrijheid: De vraag of het nu écht de laatste herdenking was, zoals vooraf door vele aangekondigd is, wordt door de veteranen met boze blikken beantwoord. Zij zeggen steevast: ook als de laatste veteraan er niet meer is, blijft het herdenken gewoon doorgaan en wordt de strijd voor vrijheid niet vergeten. Tot ver in het nageslacht zullen wij blijven komen. Juist bij de nabestaanden groeit de belangstelling voor dat gebied waar hun vaders of opa’s stierven tijdens de Tweede Wereldoorlog of waar ze erin slaagden levend uit die hel te komen. Ook onder de Arnhemse bevolking leeft het nog heel sterk. Vrijheid is een waardevol begrip. Vrijheid die we te danken hebben aan de vele soldaten die het begrip vrijheid zestig jaar geleden al zo belangrijk vonden dat ze er hun leven voor wilde geven. Met recht worden deze offers dan ook nog steeds herdacht. Dat moeten we doorgeven aan onze kinderen en ze leren dat vrijheid bestaat uit vele kleine vrijheden.
Leave a Reply